حیاط شمالی با دو مناره باشکوهی که در دو طرف تشریفات مشهد آن جای دارد، با کاشـی هـای رنگارنگ آذین گردیده است، به احتمال زیاد از بناهای عصر سلطان طهماسب صفوی میباشد.
دهنه حیاط شمالی که قدری از کف ایوان مرتفـع تـر اسـت، حدود ۱۱ متر و عرضش ۱۱/۵ متر میباشد.
دو طرف تراس، چهار کناره دارااست که به آیه ها کریمه قرآنی و روایات مزین بوده میباشد و هنگام فرمانداری سعدالسلطنه دو قطعه کاشی معرق با دو پاراگراف منقوش حي على الصلوة و حي على الفلاح : در آن‌ها از این بخش غیروابسته و به ارزش گزافی فروخته شد‌ه‌است.
در دو طرف تراس غربی مسجد جامع قزوین که در مقابل تراس شرقی واقع گردیده‌است، دو راهـروی شمالی و جنوبی دارااست، که به هشتی پشت تراس راه و روش داشته میباشد.
درب مسجد اول، در طرف غرب این حیاط مسدود بوده میباشد که برهان آن مشخص و معلوم وجود ندارد.
این تراس هـم از اثرها عصر صفویه میباشد. از کتیبه آن که به خط نستعلیق در کاشی لاجوردی بوده میباشد، صرفا دو بیت انتها آن محفوظ باقیمانده که عبارت میباشد از: فیضش چو روئت کرد افزون ز حد ـ گفتا به تاریخش کوچک ـ این طاق گل خلا ، بود ـ طـاق دل از این رو بنای سابق الذکر ، در طول پاد شاه سلیمان صفوی تاسیس شده است.
دهنه حیاط غربی ۹ متر و ارتفاع آن ۱۲ متر میباشد. یک ارسی سه چشمه هم از تراس غربی به رواق شمالی گشوده می گردد.
مهمترین و زیباترین تراس مسجد جامع قزوین ، تراس جنوبی میباشد . این تراس از حیث عظمت، بلندی سازه، متد و تزیینات متناسب، از بناهای معدود نظیر به‌حساب می‌آید.
دهانه ایـوان ۱۵ متر و پهنا آن ۱۳ متر و ارتفاعش ۲۱ تا ۲۲ متر میباشد.
ازاره های تراس مسجد جامع قزوین با سنگ و بقیـه با خشت تراش سازه گردیده‌است. در مسافت آجرها به مکان بندکشی با گچ، کاشی های باریک به رنگ لاجوردی مشهود است.
مشی ساختمان تراس به سیرتکامل دو اشکوبه میباشد و اشکوب زیرین به طور سه چشمه در جنوب واقـع شـده میباشد، که ورودی و خروجی شبستان ذیل گنبد به‌حساب می‌آید و دو چشمه هم در شرق و غرب میباشد که به رواقهای دو طرف گنبد انشعاب مییابد.
بالای اشکوب نخستین، مبنی بر چـشمـه هـای تحتانی ، پنج غرفه فوقانی سازه گردیده است که راهروی آن ها از پله‌پله در بین دیوار، تراس و گنبد بوده میباشد، که در حالا حاضـر مـسدود میباشد.
در میان اشکوب اولیه و دوم، کتيبـه باریکی به خط نستعلیق به رنگ لاجوردی در کاشی لیمویی رنگ وجود داراست در بالای اشکوب دوم ، کتیبه دیگری مشاهده می شود که به خط نسخه ها بهتر میباشد و سـوره مبارکه آدینه به رنگ طلایی در گاشی لاجوردی منقوش گردیده‌است.
در نصیب جنوبی حیاط سه چشمه، راهرویی میباشد که ورودی و خروجی شبستان (گنبدخانه) ذیل گنبد به حساب می آید و همینطور دو ردیف وسیع دارااست که قطر هر کدام ۹۵/۵ سانتی متر میباشد.
در جناح هریک از ردیف ها، لوحه هایی از سنگهای مرمر صیقلی نصب گردیده که سطور آن نیز به خط نستعلیق مندرج میباشد. لوحه دست راست که عبارت میباشد از هشت قطعه سنگ مرمر، در زمـان شـاه سـلیمان صفوی و به امر وی تاسیس شده است.
ایوان های مسجد جامع قزوین